Waterlinzen: duurzame groente van de toekomst

De grootste groene kracht van waterlinzen is de productie: uit berekeningen van WUR blijkt dat ze per hectare meer dan zes keer zoveel eiwitten kunnen produceren als soja, een gewas dat ook al veel eiwitten bevat. ‘Waterlinzen groeien vergelijkbaar met gist. Een plantje splitst elke drie dagen in tweeën. Die splitsen dan weer tot vier plantjes, en zo gaat de groei exponentieel door. Voor een goede opbrengst moet je een of twee keer per week oogsten.’

Gezond en smaakvol

Consumenten wordt steeds vaker aangeraden om meer plantaardige producten te eten. Dat is niet alleen goed voor de planeet, maar ook voor de mens. Bladgroenten zijn gezonder dan bijvoorbeeld rijst of maïs, en waterlinzen zijn een zeer gezonde bladgroente. Ze bevatten veel vitamines, mineralen, antioxidanten en een perfecte balans aan essentiële aminozuren. Hoe zit het met de smaak van waterlinzen? Smaakpanels kunnen de groente in elk geval waarderen, blijkt uit Wagenings onderzoek. Panelleden proefden verschillende gerechten met waterlinzen, waaronder soep, stamppot, ravioli en pesto. De panelleden reageerden positief. Enthousiaste chef-koks experimenteren volop met waterlinzen, dankzij hun veelzijdigheid. ‘Waterlinzen smaken plantaardig, een beetje nootachtig en hebben een bite, terwijl ze zo klein zijn.’

Hordes nemen

Tot voor kort stonden juridische obstakels de opkomst van waterlinzen in de weg. De Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA beschouwt de groente als novel food, een voedingsmiddel dat niet veel door mensen werd gegeten. Sinds 1997 worden novel foods alleen toegelaten tot de markt als diepgaand onderzoek heeft uitgewezen dat ze geschikt zijn voor menselijke consumptie. ‘Voor een novel food-aanvraag moet je een heel dossier aanleveren met wetenschappelijk en technologisch onderzoek en bewijs. Dat kost heel veel tijd en geld. Maar ik wilde die horde nemen, zodat waterlinzen na goedkeuring door iedereen te gebruiken zouden zijn’, zegt Van der Meer. Met financiële steun van voornamelijk de Welcome Trust in Londen, en later van Stichting Goeie Grutten, gingen de Wageningse onderzoekers aan de slag. ‘We moesten bijvoorbeeld in vijf verschillende batches laten zien dat we waterlinzen zo konden telen dat het gehalte mangaan even hoog was als in spinazie.’

De inspanningen wierpen vruchten af: Wagenings onderzoek bewees dat de waterlinzensoort Lemna veilig is voor consumptie. In 2021 heeft de EFSA al goedkeuring gegeven aan Wolffia, de waterlinzensoort die in Thailand veel wordt gegeten. Deze soort wordt gezien als traditioneel eten uit een derde land, waardoor de EFSA voor de goedkeuring veel minder eisen stelt dan voor een novel food.

Vers, diepgevroren of in een smoothie

Nu waterlinzen goedgekeurd zijn voor consumptie, is het tijd om de volgende horde te nemen: de voedingsmiddelenindustrie enthousiast krijgen. Binnen de EU worden waterlinzen op dit moment nergens commercieel geteeld. In Israël worden waterlinzen wel in de markt gezet als een soort groene kaviaar, en in Amerika werkt een start-up van twee Nederlanders met een extractiemethode om het eiwit uit het plantje te halen. ‘En wij in Wageningen hebben alle kennis over teelt en productontwikkeling, maar wij zijn onderzoekers. Het moet nu opgepakt worden door de voedingsmiddelenindustrie, zodat consumenten producten met waterlinzen kunnen kopen en gebruiken.’ Sinds 2022 leidt WUR een project om partners uit de hele keten bij elkaar te brengen. Het gezamenlijke onderzoek binnen dit project is gericht op het duurzaam, veilig en hygiënisch produceren van waterlinzen, onder meer via vertical farming. Daarbij wordt er gekeken naar verschillende soorten producten. Waterlinzen kunnen in allerlei vormen de markt op, zoals vers, diepgevroren, kant-en-klaar, of toegevoegd als extra eiwitbron. Verpakt in een plastic zak met gaatjes bijvoorbeeld, zoals sla of verse andijvie. Of als diepvriesblokjes, vergelijkbaar met spinazie. Voedingsbedrijven kunnen waterlinzen ook zelf verwerken in pasta, kaas, cake of smoothies, of als vleesvervanger.

Van der Meer merkt dat de interesse in waterlinzen groeit, maar ook dat voedingsmiddelenbedrijven nog afwachtend zijn. ‘Veel telers willen wel met de productie aan de slag gaan, maar zolang er geen afnemers zijn, heeft dat geen zin. Iemand moet het aandurven om de volgende stap te zetten.’

Bekende groente

Ondertussen kijken Van der Meer en haar Wageningse collega’s ook naar de andere kant van de keten: ‘We moeten aan de consument denken. Dat was voor ons vrij essentieel: we gaan er niet mee door als mensen het niet willen eten.’ In samenwerking met Wageningen Food & Biobased Research voerde ze uitgebreid consumentenonderzoek uit, met in totaal meer dan 1.000 respondenten. Deze respondenten moesten via vragenlijsten aangeven of ze waterlinzen zouden willen eten, op basis van achtergrondinformatie en plaatjes van mogelijke producten. In andere studies kregen vrijwilligers daadwerkelijk waterlinzen te eten. Voor één interventiestudie aten vrijwilligers een flinke portie, om aan te tonen dat de eiwitten beschikbaar kwamen en om uit te zoeken of er effecten waren op de gezondheid. Voor een andere studie aten deelnemers op de campus in Wageningen twee weken lang gerechten met waterlinzen, zoals soep, stamppot, quiche en risotto. De eerste twee dagen moesten ze er nog aan wennen, maar daarna viel de groente in de smaak. Vergelijkingen met dezelfde gerechten met spinazie lieten zien dat de waterlinzen net zo lekker werden gevonden. De waterlinzensoep werd zelfs meer gewaardeerd dan de spinaziesoep. Waterlinzen barsten dus van het potentieel, maar zullen voorlopig nog niet in elke supermarkt te vinden zijn. Wachten de voedingsmiddelenbedrijven op geïnteresseerde consumenten, of kunnen consumenten pas belangstelling kweken als voedingsmiddelenbedrijven het product aanbieden? ‘Het is een beetje een kip-ei-discussie. In ieder geval moet deze groente meer bekendheid krijgen’, besluit Van der Meer. Als de interesse in waterlinzen net zo hard gaat groeien als het plantje zelf, kan het wel eens sneller gaan dan verwacht.