De basis van potgrond bestaat vaak uit veen en wordt aangevuld met een mengsel van diverse natuurlijke grondstoffen. Foto: WUR
Planten groeien goed op de potgrond, die bij iedere tuinwinkel om de hoek te koop is. Maar het veen daarin is niet goed voor het milieu. Business unit Glastuinbouw van Wageningen University & Research zoekt daarom samen met de potgrondbedrijven naar alternatieven die duurzamer zijn. Biochar, een soort houtskool, zou een goed alternatief zijn. Maar is het wel zo makkelijk om veen te vervangen door biochar?
Potgrond is een mengsel van verschillende natuurlijke grondstoffen. De basis van potgrond bestaat vaak uit veen. Deze basis wordt verder vermengd met andere natuurlijke materialen, zoals boomschors, kokossnippers, zand, compost, mest, perliet of kalk. Omdat veen een basisingrediënt is, gaat het om aanzienlijke hoeveelheden, zeker in Nederland. ‘Consumenten en telers gebruiken bij elkaar 5 miljoen m³ veen per jaar om planten in te laten groeien’, vertelt Chris Blok, onderzoeker plantenvoeding en wortelmedia bij de business unit Glastuinbouw van Wageningen University & Research. Veen voor potgrond komt uit landen als Ierland, Duitsland, Estland, Letland, Litouwen, Zweden en Finland. Bij het afgraven van lagen veen wordt de grondwaterstand verlaagd. Uit het overgebleven drogere veen komen grote hoeveelheden CO₂ vrij, wanneer de plantenresten in het veen afgebroken worden. De vrijkomende CO₂ levert een bijdrage aan klimaatverandering. Blok: ‘We hebben dus materialen nodig om veen te vervangen in potgrond.’
'We hebben materialen nodig om veen te vervangen in potgrond'
WUR zoekt samen met potgrondbedrijven naar andere materialen om het veen in de mengsels te vervangen. Foto: WUR
Hoge eisen aan alternatieven voor veen
Bestaande alternatieven, zoals kokosgruis, kunnen niet alle veen op de markt vervangen. Daar is simpelweg te weinig van beschikbaar, volgens Blok. Samen met collega’s en potgrondbedrijven zoekt hij daarom naar andere materialen om het veen in de mengsels te vervangen. ‘Dat is een zoektocht, want de grond moet aan veel eisen voldoen. We kijken naar 20 eigenschappen in detail, maar we weten dat er op nog veel meer eigenschappen gecontroleerd kan worden. Denk aan de aanwezigheid van zware metalen, ziektes die planten, mensen of dieren kunnen treffen, gewasbeschermingsmiddelen en of de mate waarin de grond water vasthoudt’, somt Blok op. Blok stelde een lange lijst samen van ongeveer 130 materialen uit de wetenschappelijke literatuur. Het overgrote deel van die lijst bevatte materialen die niet op grote schaal veen zouden kunnen vervangen, of andere voor de hand liggende nadelen hadden. ‘In het verleden zijn bijvoorbeeld materialen als plastic en autobanden onderzocht, is as uit huisvuilverbranding bestudeerd, wat licht radioactief is, en is de bast van varens beoordeeld, waarvoor de varens uit het oerwoud gekapt werden.’ Blok streepte omwille van deze grote nadelen al deze materialen weg en koos een aantal materialen uit waarvan hij dacht dat een productie van minimaal 100.000 m³ haalbaar was. ‘Zo’n nieuwe grondstof is pas na verschillende voorbewerkingen geschikt om in potgrond te mengen. Dat vergt grote investeringen in techniek. Pas bij een grote hoeveelheid wordt het financieel interessant om een fabriek om te bouwen'.
5 miljoen m3 potgrond gebruiken telers en consumenten jaarlijks. Hoe maak je dat duurzamer? Dan is er een alternatief nodig voor veen, de basis van potgrond. Onderzoeker plantenvoeding en wortelmedia Chris Blok van Wageningen University & Research test biochar, een soort houtskool. Maakt biochar kans op de potgrondmarkt?
Het beste recept voor biochar in potgrond
Eén van de materialen die Blok testte, is biochar, een lichtgewicht materiaal dat bestaat uit koolstof en as. Biochar wordt al in verschillende fabrieken geproduceerd, alleen niet voor het maken van potgrond. Het hout voor de productie van biochar komt uit fabrieken waar planken en meubels gemaakt worden. Als dit kort op een temperatuur van boven de 500 graden wordt verhit onder zuurstofloze omstandigheden, dan blijft er een fijn materiaal over. Nu wordt dit voor een deel ingezet bij de productie van staal. Toch blijft er veel biochar over en veel daarvan is voor toepassing in potgrond niet geschikt. Blok: ‘Het materiaal is soms zo fijn dat het stof vormt. Bovendien kan het proces van verhitten ook leiden tot een materiaal dat giftig is voor planten. Dit zijn voorbeelden van biochar die we dus niet kunnen gebruiken voor potgrond.’ Blok en zijn collega’s brachten daarom eerst in kaart aan welke eisen de productie van biochar voor potgrond moet voldoen. Zo worden goed gedefinieerde biochars een veilig en aantrekkelijk alternatief voor veen. Bovendien moest de samenstelling van toegevoegde meststoffen in de potgrond aangepast worden. ‘Vroeger ging de sector uit van vaste verhoudingen van meststoffen, maar nu moeten we dat per grondstof opnieuw berekenen.’ Het project met biochar heeft geleid tot mengmodellen, waarin producenten de ideale eigenschappen van hun eindproduct invoeren en vervolgens de beste combinaties van componenten berekenen.
'De markt heeft nog vragen over de veiligheid, de prijs en de levering van biochar’'
Links: Het afstrooien van bollengrond gebeurt met biochar, die is gemengd met vochtige compost om stuiven te voorkomen. Foto WUR
Rechts: Teeltblokken van gebonden hennepvezels, bedoeld voor het telen van sla en kruiden. Foto WUR
Volgens het onderzoek van Blok is biochar dus een goed alternatief voor veen in potgrond. Maar dat wil niet zeggen dat dit ingrediënt binnenkort in de zakken potgrond bij het tuincentrum zit of dat telers er direct mee aan de slag kunnen. De markt pakt het nog niet gemakkelijk op, ziet Blok. ‘Met biochar gaat die laatste stap niet vanzelf, merken we. Er zijn nog bedenkingen over de veiligheid bij het verwerken, de prijs en de leveringszekerheid.’ Om daar iets aan te doen is een volgende stap in het onderzoek nodig. Hij denkt aan teeltproeven, in samenwerking met telers en producenten van biochar en potgrond. Uit die proeven moet duidelijk worden wat er nog nodig is om de markt geïnteresseerd te krijgen.
Meerdere alternatieven nodig om veen te vervangen
Ondertussen houden Blok en zijn collega’s hun blik breed en zoeken ze naar een heel scala aan alternatieven die samen veen kunnen vervangen op de markt van potgrond. Een verrassende ontwikkeling deed zich voor bij partner Den Ouden Organic, waarmee Blok samenwerkte binnen het deelproject over biochar. Bij dit bedrijf begonnen ze zelf op grote schaal te experimenteren met houtvezels. Blok: ‘Als je die meecomposteert met groene resten, krijg je hoogwaardigere potgrond. Dit idee is direct door de markt geaccepteerd, ook door andere bedrijven. Dat is mooi om te zien. We hebben meerdere alternatieven nodig om veen te vervangen in potgrond. Elk alternatief helpt, zolang het aan de eisen voldoet en op grote schaal voor een goede prijs te produceren is. We gaan dus door met verschillende materialen, waaronder biochar.’
Deel dit artikel