Windpark Hollandse Kust Zuid bij zonsondergang. Video: WUR
Nederland bouwt steeds meer windparken op de Noordzee, ook op plaatsen waar eerder gevist mocht worden. Als gevolg hiervan hebben vissers steeds minder ruimte om te vissen. Wageningen University & Research onderzoekt of er tussen de windmolens toch nog kansen zijn voor kleine vissersvaartuigen met bijvoorbeeld handlijnen of staande netten.
De Noordzee biedt ideale omstandigheden voor offshore windenergie. Het waait er vaak en stevig, en het is er niet te diep. Nederland wil daar gebruik van maken en bouwt aan negen nieuwe windparken, als uitbreiding op de vier bestaande parken. 1700 windturbines staan er in 2030, die jaarlijks samen jaarlijks 90 TWh aan energie gaan leveren, oftewel 90 biljoen wattuur. Al die windmolens nemen straks ongeveer 4,5% van het Nederlandse Noordzeegebied in beslag. Dat lijkt beperkt, maar het kan betekenen dat gebieden waar al generaties lang wordt gevist, straks alleen worden gebruikt voor energieproductie. Toch hoeft energieproductie niet alle vormen van visserij in de weg te staan. Tussen de nieuwe turbines is namelijk meer ruimte om te varen dan tussen de oude. Zou het mogelijk zijn om vis te vangen in die tussenruimte? Die vraag liet het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) onderzoeken door Wageningen Marine Research (WMR). Sophie Neitzel, visserijbioloog bij WMR, leidde het onderzoek en werkte samen met onderzoekers van Wageningen Economic Research (WECR) en Maritime Research Institute Netherlands (MARIN). ‘Wij wilden weten: kan vissen in windparken veilig en economisch interessant worden gemaakt?’
'Kan passieve visserij economisch interessant worden?'
Windpark Hollandse Kust Zuid. Foto: WUR
Een seizoen lang meevaren
‘We keken in dit onderzoek naar technieken voor passieve visserij,’ legt Neitzel uit. ‘Daarbij komt de vis naar het tuig toe, terwijl bij actieve visserij netten door het water worden getrokken.’ De onderzoekers riepen de hulp in van vissers om het onderzoek op te zetten. 'We vroegen hen: welke vistechnieken zijn interessant voor de sector?’
Met drie schepen van vissers uit deze groep hebben de onderzoekers vier tuigen getest. Neitzel somt op: ‘Handlijn: dat lijkt nog het meest op vissen met een hengel. Korven: dat zijn vallen waar een vis, krab of kreeft wel in kan zwemmen, maar niet uit. Jiggen: dat is een methode waarbij een of meer mechanische armen een lijn met haken of kunstaas op en neer bewegen in het water om vissen aan te trekken en te vangen. En staandwant: lange, lage netten, die op hun plaats worden gehouden door ankers en drijvers, waar de vis zelf in zwemt.’
Stefan Tijsen is één van de negen vissers die meewerkte aan het onderzoek naar passieve visserij in windmolenparken. Sophie Neitzel, onderzoeker bij Wageningen Marine Research ging met hem mee de Noordzee op. Kun je veilig, ecologisch verantwoord en rendabel vissen tussen windturbines?
Met deze tuigen trokken de wetenschappers er met de vissers op uit om een seizoen lang data te verzamelen in windparken Borssele I en II, ter hoogte van Zeeland. Kunnen ze inmiddels voorzichtige conclusies trekken? ‘Veilig vissen tussen de windmolens is heel goed mogelijk,’ vertelt Neitzel. ‘Maar voordat het onderdeel kan worden van bestaande bedrijfsmodellen, moet er nog wel wat veranderen.’
Weinig risico’s voor schepen en turbines
De schepen waarmee passieve visserij wordt bedreven, zijn niet erg groot: maximaal 45 meter lang. ‘Dat betekent dat ze goed tussen de windmolens kunnen varen,’ vertelt Neitzel. ‘De windparken zijn echter verder op zee dan dit soort kleinere schepen meestal varen. Borsselle ligt op 23 km van de kust. Het kost tijd en geld om daar te komen. Bovendien kunnen de golven op de Noordzee erg hoog zijn.' Toch bleken die risico's in de praktijk kleiner dan gedacht. ‘Er is voldoende ruimte tussen de turbines om een golf op te vangen. Netten en korven blijven ook op hun plaats bij zwaar weer. Maar hoge golven zorgen er wel vaker voor dat vissers besluiten om niet uit te varen.’
Neitzel en haar collega's proberen ook een betere inschatting van de risico's voor windparken te maken. Daarvoor bestaan al strikte regels vanuit de Rijksoverheid. ‘Om problemen te voorkomen, heeft het Rijk speciale gebiedspaspoorten opgesteld waarin de onderhoudszones zijn gedefinieerd. Die bepalen dat schepen op 250 meter afstand van de turbines moeten blijven.’ Beheerders van de windmolens vreesden ook voor problemen met de elektriciteitskabels op de zeebodem, door de ankers en het vistuig. Op dit moment doen Neitzel en haar collega’s hier verder onderzoek naar met onderwatercamera’s, gericht op de ankers van de staandwant-netten. ‘We zien vooralsnog geen impact op de zeebodem.’
'Al die windmolens nemen straks ongeveer 4,5% van het Nederlandse Noordzeegebied in beslag.'
Garnalenkotter onderweg naar windpark Hollandse Kust Zuid. Foto WUR
Restricties en regelgeving
Economisch zitten er nog wat haken en ogen aan passieve visserij in een windpark. ‘De vangst viel tegen. De vissers vingen weinig, zeker van de vissoorten die het meeste opbrengen,’ vertelt Neitzel. ‘De reistijd tussen haven en windpark is vrij lang, en de vissers mogen 's avonds en 's nachts niet tussen de turbines varen, waardoor het moeilijk wordt om er rendabele tochten van te maken. Voordat vissers uitvaren, moeten ze bovendien een communicatieprotocol doorlopen om de vaart af te stemmen met de kustwacht, de windparkeigenaar en Rijkswaterstaat. Het is dus niet mogelijk om last minute te beslissen om nog netten uit te zetten.’ Bovendien mogen de schepen met maar één type vistuig uitvaren. ‘Daardoor kunnen vissers hun tijd niet ten volle benutten door bijvoorbeeld ook even een handlijn uit te zetten als ze korven gaan halen. Dit heeft te maken met bestaande regelgeving, die fraude moet voorkomen. Vissers mogen bijvoorbeeld geen zeebaars vangen met een vistuig dat hiervoor niet mag worden gebruikt. Alles bij elkaar lijkt passieve visserij in windparken nog niet echt aantrekkelijk door alle regelgeving. Wij adviseren om het beleid te herzien, waardoor vissers meer mogelijkheden krijgen’, vertelt de onderzoeker.
Visser Daniel Zoeteweij op zijn kotter YE152 maakt de tuigen klaar onderweg naar windpark Borssele. Foto’s: WUR
'Als vissers meer mogelijkheden krijgen, ontstaat er een verdienmodel'
Visser Stefan Tijsen op zijn kotter WR147 zoekt samen met de onderzoekers de vangsten uit in windpark Hollandse Kust Zuid. Foto: WUR
Een echt verdienmodel
‘Een belangrijk punt van herziening is volgens ons het gebiedspaspoort, dat de visserijtoegang tot een windpark regelt. We zien voor een kleine groep vissers kansen, bijvoorbeeld om op tong en kreeft te vissen als ze dichter bij de turbines vistuigen mogen uitzetten,’ vertelt Neitzel. ‘Het zou goed zijn als de visserij ook bestaande tuigen probeert te optimaliseren en nieuwe technieken uitvindt. Tijdens ons onderzoek vingen we met de gebruikelijke korven namelijk vooral veel krab, ook omdat de vissers niet altijd even gemakkelijk of op tijd terug de zee op konden om de korven te controleren en te legen. Als het gebiedspaspoort bovendien nachtvissen toe zou staan, zou het makkelijker te combineren zijn met bestaande visserijpraktijken.’ De onderzoekers vergeleken de Nederlandse situatie ook met die van bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. ‘In Nederland zijn visserij, natuur, en energie vrij strikt van elkaar gescheiden, wat betekent dat elk van deze sectoren onder aparte wet- en regelgeving valt. In Engeland en Amerika ligt dat anders. Daar kunnen visserijschepen ingeschakeld worden om bijvoorbeeld onderhoud te plegen aan windmolens, of om te helpen bij de aanleg van windparken.’ Met de nieuwe parken op de Nederlandse Noordzee wordt een stap gezet richting medegebruik. ‘Dan komt daar naast energiewinning, misschien ook plek voor visserij. Als de vissers meer mogelijkheden krijgen, en er een verdienmodel te ontwikkelen valt, dan zien vissers vanzelf hun kans.’ Tijdens het interview wordt Neitzel gebeld door haar schipper. ‘We varen vandaag weer uit,’ vertelt ze. Niet alleen is het onderzoek verlengd, het onderzoek is ook uitgebreid naar windpark Hollandse Kust Zuid. ‘Wij willen het beeld completer maken om de basis voor een haalbare visserij te leggen.’
Onderweg naar windpark Hollandse Kust Zuid met de WR147. Foto: WUR
Deel dit artikel