Foto: Shutterstock
Europeanen verbruikten in 2023 zo’n 53 miljard koffiecapsules. Die berg cups vol koffiedrab is een uitdaging voor afvalverwerkers. Omdat slechts een klein deel van deze capsules daadwerkelijk wordt gerecycled, blijft de impact op het milieu groot. Welke van de onderzochte koffiecups zijn momenteel het meest duurzaam? Hoe kunnen ze het beste worden verwerkt?
Voor een duurzame economie moeten we niet alleen duurzamer produceren. Het vraagt ook om een andere kijk op afval, dat wil zeggen: we moeten streven naar minder afval en zoveel mogelijk producten een tweede leven geven. Een circulaire economie, waarin zo weinig mogelijk fossiele grondstoffen worden gebruikt, zo weinig mogelijk afval wordt verbrand, en zoveel mogelijk materiaal een nieuwe toepassing krijgt. Een specifieke groep producten past op dit moment slecht in het afvalsysteem. Daardoor gaan grondstoffen verloren of moeten ze op een minder duurzame manier worden verwerkt. Het gaat bijvoorbeeld om kleine verpakkingen (zoals medicijnstrips), producten uit samengestelde materialen en verpakkingen met veel voedselresten (zoals yoghurtpakken). Exemplarisch zijn koffiecups: kleine capsules vol gemalen koffie. Daarom onderwierpen wetenschappers van Wageningen Food & Biobased Research (WFBR) juist dat product aan een onderzoek.
Circulariteitsindicatoren
Terwijl Europa met 53 miljard koffiecapsules worstelt, verbruikt Nederland er jaarlijks zo’n twee miljard, wat aantoont dat dit probleem ook lokaal moet worden aangepakt. Ongeveer driekwart van de capsules is gemaakt van aluminium, de rest is veelal van conventioneel plastic of van composteerbaar bio-based plastic. Welke koffiecapsules kunnen, vergeleken met andere, als het duurzaamst worden beschouwd? De wetenschappers van WFBR ontwikkelden een methode die de duurzaamheid van dit soort probleemproducten meetbaar maakt.
'Koffiecapsules zijn een voorbeeld van een product dat slecht in ons afvalsysteem past'
Grofweg driekwart van de capsules is gemaakt van aluminium, de overige van conventioneel plastic of van composteerbaar biobased plastic. Foto: WUR
Karin Molenveld, programmamanager Renewable Plastics, was van meet af aan betrokken bij de opzet van het onderzoek. ‘We hebben zoveel mogelijk informatie verzameld over een representatieve selectie van producten die nu op de markt zijn,’ vertelt ze, ‘verdeeld over drie categorieën: koffiecups van aluminium, van conventioneel plastic, en van composteerbaar biobased plastic.’ Waar zijn die precies van gemaakt? Hoe groot zijn ze? Hoeveel koffie bevatten ze? Die informatie verkregen de onderzoekers bijvoorbeeld uit onderzoeksliteratuur of door de cups zelf te onderzoeken, of ze werd door de producenten van de cups aangeleverd. ‘We verzamelen de data in een enorme spreadsheet, waarin we gaan rekenen.’ Molenveld en haar collega’s beoordeelden de cups op diverse indicatoren. De CO₂-voetafdruk en de zogenoemde Material Circularity Indicator (MCI) waren daarbij de twee belangrijkste. De MCI indicator, ontwikkeld door de Ellen McArthur Foundation, evalueert de circulariteit van een product door te kijken waar het van gemaakt is, waar die materialen vandaan komen, en wat er met ze gebeurt als het product opgebruikt is. ‘De CO₂-voetafdruk en de Material Circularity Indicator (MCI) geven een goede en breed gedeelde indicatie van welke producten echt circulair zijn en een lage klimaatimpact hebben.’
Composteerbare koffiecups
Op basis van alle data, rekenden de wetenschappers verschillende scenario’s door. ‘We keken naar allerlei opties voor verwerking. Stel, alle capsules gaan bij het pmd. Of stel, we proberen de cups in te zamelen. En wat als de capsules bij het gft kunnen? Op basis van die berekeningen konden we uiteindelijk tot de duurzamere opties komen.’
Capsules zijn een makkelijke en populaire manier om thuis koffie te zetten, maar ze vormen ook een lastig afvalproduct. Anders dan gemalen koffie, die samen met het filter bij de compost kan, wordt niet elke gebruikte capsule even gemakkelijk hergebruikt. Dat ligt aan het materiaal waarvan ze worden gemaakt. Onderzoeker Karin Molenveld wilde weten welke capsule het beste in een duurzame, circulaire wereld past. Daarvoor onderzocht ze de drie populairste capsules: die van aluminium, van fossiele plastics, en van biobased materialen.
De eindconclusie: koffiecapsules gemaakt van biobased en composteerbaar plastic bij het gft-afval doen is de beste keuze. Ze zijn meer circulair met een relatief lage CO₂-impact. ‘De composteerbare biobased materialen waarvan deze cups zijn gemaakt, blijven volledig binnen de cyclus als ze met het groenafval worden verwerkt en omgezet in een nieuw product: compost. Het maken van de biobased capsules heeft een lage klimaatimpact vanwege het gebruik van hernieuwbare bronnen en relatief weinig energie. Ook de koffie die nog in de capsule zit, kan volledig mee in dat proces. Als de cups bij het restafval gaan, of bij het pmd-afval, wordt de koffieprut verbrand. Dat is zonde, want het bevat nog allerlei waardevolle nutriënten. ‘Composteren wordt vaak gezien als een laagwaardige vorm van hergebruik. Je krijgt niet hetzelfde materiaal terug. Maar in dit geval zorgt het ervoor dat we het hele product recyclen.’
Aluminium cups inzamelen
Aluminium cups staan in het onderzoek op de tweede plaats, maar alleen als ze apart ingezameld worden. Dat levert het hoogste rendement en de beste kwaliteit gerecycled aluminium. ‘Inzameling heeft als extra voordeel dat de koffieprut uit aluminium cups ook hergebruikt kan worden.’ Het is echter moeilijk om consumenten te motiveren om producten naar een inzamelingspunt te brengen. ‘Er zijn al inzamelingspunten voor aluminium cups in de winkels van de producenten, maar slechts een kwart van de consumenten levert gebruikte cups weer in, schat de koffiebranche. We weten van flessen en blikjes dat het moeilijk of duur is om die participatiegraad omhoog te krijgen. Het lekkende vocht uit de doorgeprikte cups kan voor een vieze boel zorgen. Daar worden consumenten niet enthousiast van.’
Lage MCI-scores
Daarnaast is aluminium vervuilend om te winnen en energie-intensief om te produceren. ‘Bovendien scoren aluminium cups maar 60% op de MCI, omdat er in de recyclingketen materiaal verloren gaat. Ook raakt het aluminium na verloop van tijd vervuild, waardoor het te stug wordt om opnieuw te gebruiken in dunwandige producten zoals koffiecapsules.’
Duurzaamheid, op basis van combinatie van CO₂-uitstoot en circulariteit (MCI), van verschillende types koffiecapsules vergeleken. Beeld: WUR
Conventioneel plastic scoorde het minst in het onderzoek. ‘Het wordt gemaakt van fossiele grondstoffen en de sortering en recycling van deze plastic capsules is moeilijk. Tenzij ze apart worden ingezameld, wordt de koffieprut bovendien verbrand. Deze capsules scoren lager dan 50% op de MCI, wat betekent dat de circulariteit van het materiaal zelf beperkt is,’ zegt Molenveld. ‘Er zijn meerdere voordelen wanneer de conventionele plastic capsules van de markt zouden verdwijnen. Dat zou al veel schelen qua duurzaamheid. De beslissing om composteerbare plastic capsules toe te laten tot het gft zou daardoor ook gemakkelijker worden, omdat er geen fossiele plastic capsules meer zijn die voor verwarring zorgen bij de consument. Misschien zouden aluminium en biobased capsules in die situatie naast elkaar kunnen bestaan.’
Overschakelen op composteerbare materialen
Aan de resultaten van het onderzoek, kan nog geen gevolg gegeven worden. Composteerbare, biobased plastic capsules mogen op dit moment namelijk nog niet bij het gft. Afvalverwerkers zijn bang dat de consument niet goed ziet welke capsules precies van composteerbare materialen zijn, vertelt Molenveld. ‘De kwaliteit van compost wordt terecht goed bewaakt: niemand wil microplastics over het land uitrijden. Aluminium capsules kunnen nog wel van het groenafval worden gescheiden met magneten, maar plastic is echt een probleem.’ Toch schakelden producenten in het verleden al eens over op een volledig composteerbare verpakking, vertelt Molenveld. ‘Dat waren de theezakjes. Die leverden hetzelfde probleem op: een verpakking die organisch materiaal bevatte dat ook hergebruikt kon worden.’ Vroeger zaten er nog kunststofvezels in de zakjes; tegenwoordig kan elk zakje bij het groenafval en wordt er compost van gemaakt. ‘De stap was daar echter wat kleiner omdat de producten zo op elkaar leken. Koffiecapsules worden van veel verschillende materialen gemaakt. Zodra koffieproducenten bereid zijn om grote aanpassingen te maken aan hun productieproces, kunnen we overschakelen op biobased, composteerbare koffiecapsules.’
'In een goed afvalsysteem wordt ook de koffieprut gerecycled'
Deel dit artikel